E-İHALE PROJESİNİN TÜRKİYE’DE GERÇEKLEŞTİRİLMESİNİ GEREKTİREN İTİCİ GÜÇLER

    Bilişim teknolojilerindeki gelişmeler günlük hayatımızı yakından etkilerken özel sektör ve kamu kesiminin yerleşik iş yapma alışkanlıklarında da bazı değişiklikleri zorunlu hale getirmektedir. Elektronik dönüşüm olarak adlandırılan bu değişim süreci; kamu, özel sektör ve vatandaş ilişkilerini elektronik bir platform üzerinden sağlamayı hedeflemektedir. Bu dönüşümün kamuya yansıması olan e-Devletin en önemli bileşenlerinden birini, e-İhale oluşturmaktadır.

E-ihale, kamu satın alma sürecindeki ilkeleri koruyarak, süreçte uyulması gereken esas ve usullerin bilgi ve iletişim teknolojileri ile desteklenmesi, istekliler ve idarelerin en az iş yükü ve maliyetle satın alma işlemlerini gerçekleştirmesini amaçlamaktadır. E-ihalenin dünyadaki uygulamaları incelendiğinde, ülke koşullarına ve ihtiyaçlarına uygun olarak tasarlanıp uygulamaya konulan e-İhale sistemlerinin, istekliler ve idarelerin satın alma  süreçlerini zaman, emek ve ekonomik açıdan üçte iki oranında düşürdüğü ve kamu satın alma harcamalarında %20’lere varan oranlarda tasarruf sağladığı görülmektedir. Ayrıca, satın alma sistemleri elektronik ortama uyarlandığında, süreçte uyulması gereken kurallar, sayısal tutarlılık tabanında tanımlandığından, kamu satın alma süreçlerinde uygulama birliği ve standardı sağlanmaktadır. Böylece, kamu satın alma düzenlemelerinin, istekliler ve idareler tarafından yanlış veya farklı yorumlanması önlenerek şeffaflık ve hesap verebilirliğin sağlanması amaçlanmaktadır.

    Bir e-Devlet Projesi olarak, e-İhale Projesinin Türkiye’de hayata geçirilmesini gerektiren başlıca iki yasal itici güç bulunmaktadır:

1. E-Dönüşüm Türkiye Projesi,

1. AB entegrasyon süreci ve bu süreçte Türkiye’nin iç hukuka aktarması gereken e-İhale’ye ilişkin düzenlemeler.

     Bu makalede de, Türkiye’de e-ihale projesinin yapılmasını gerektiren Türkiye’deki ve AB Entegrasyon sürecindeki yasal düzenlemelere dikkat çekilmiştir.

1. e-DÖNÜŞÜM TÜRKİYE PROJESİ

        4.12.2003 tarih ve 25306 Sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 2003/48 Sayılı Başbakanlık Genelgesi ile lanse edilen e-Dönüşüm Türkiye Projesi Kısa Dönem Eylem Planında (2003-2004) 36 numaralı “Kamu bilgi ve iletişim teknolojileri projelerinin ihale şartnameleri ve sözleşmelerine ilişkin ilke ve esasların belirlenmesi” kenar başlıklı eylem, sorumlu kuruluş olarak Kamu İhale Kurumunu belirlemiş,  bilgi ve iletişim teknolojisi yatırımı yapan kamu kurumlarının bunlara ilişkin projelerinin ihale şartnamelerinin hazırlanmasında ve ihale sözleşmelerinde uyacakları usul ve esaslara ilişkin mevzuat çalışması yapılacağını öngörmüştür.

        2005 tarihli Eylem Planında “e-Devlet” başlıklı bölümde yer alan 22 numaralı “Kamu Satın Alma Platformu” kenar başlıklı eylem de sorumlu kuruluş olarak Kamu İhale Kurumu’nu işaret etmekte ve Uygulama Projesi ve Mevzuat geliştirilmesini öngörmektedir. Eyleme ilişkin açıklamada ise; “Elektronik ihale sisteminin ilk aşaması olarak; kamu kaynağı kullanarak ihale yapan kamu idareleri ile bunlara satış yapan firma veya tüzel kişilere ait veri tabanı oluşturulması, alıcı ile satıcı arasında elektronik ortamda güvenli doküman alışverişinin sağlanmasına yönelik platform oluşturulacak ve gerekli mevzuat düzenlemesi yapılacaktır” denilmektedir.  

       e-İhaleye yönelik olarak 2003’ de başlayan çalışmaların geçirdiği evreleri şöyle sıralamak mümkündür: 

• İhale Bilgi Sistemi ( 2003 )
• İhale Kontrol Sistemi (2005 )
• Kamu Satın alma Platformu (2005 Kasım, İdare/İstekli/Vatandaş İşlemleri bileşeni)

       E-İhale çalışmalarına yönelik olarak elektronik ihalenin alt yapısını “Kamu e- Satın Alma Platformu” oluşturmaktadır. 16.11.2005 tarihinde TİSK, TOBB ve KİK işbirliği ile yapılan çalışmaların ve gelinen aşamanın gözden geçirilmesi için ‘'e-İhale Zirvesi'' düzenlenmiştir. Ayrıca Avrupa Birliği nezdinde yapılan çalışmalar takip edilmiş, örneğin 14 -15 Haziran 2005 tarihlerinde Brüksel’de yapılan Avrupa Birliği Kamu Alımları Danışma Komitesine ve bu komiteye bağlı olarak çalışan E-İhale Çalışma Grubuna katılım sağlanmıştır.

       e-Dönüşüm Türkiye Projesi çerçevesinde, 28 Temmuz 2006 tarihli ve 26242 Sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 2006/38 Sayılı Yüksek Planlama Kurulu Kararı ile kabul edilen Bilgi Toplumu Stratejisi (2006-2010) ve Bilgi Toplumu Stratejisi Eylem Planında (2006-2010) ise e-İhaleye yönelik tespitler şu şekildedir:

       Öncelikle Strateji Raporunun kamu yönetiminde modernizasyona ilişkin 2010 yılı hedeflerinin belirlendiği bölümde kamu yönetiminde modernizasyonun bilgi ve iletişim teknolojileri ile desteklenmesi sonucu tüm kamu iş süreçlerinde verimliliğin ve buna paralel olarak kamu hizmetlerinden duyulan vatandaş memnuniyetinin artırılmasının hedeflendiği ifade edilmiştir.

Tablo 1. 2010 Yılı Hedefleri-Kamu Yönetiminde Modernizasyon

        Tablo 1’deki verilere göre, bilgi ve iletişim teknolojileri kullanımı ile iş süreçlerinin etkinleştirilmesini temel alan stratejik önceliklerin uygulanması sonucunda 2010 yılında kamu cari giderlerinden yıllık yüzde 9 tasarruf sağlanması öngörülmektedir. Bu tasarrufun önemli bir kısmının, e-İhale sisteminin uygulamaya konmasıyla 2010 yılında yüzde 90’a ulaşması hedeflenen elektronik ortamda yapılan kamu alımlarıyla sağlanacak maliyet avantajından kaynaklanması beklenmektedir.

         Strateji Raporu bu hedeflere ulaşmak için atılması gereken adımları şu şekilde belirlemektedir: “Etkin Tedarik Yönetimi ile Kamu kurumlarının katalog ve ihale yöntemiyle yaptığı satın alımlar elektronik kanallara taşınacak ve tedarik süreçleri tümüyle elektronik olarak gerçekleştirilecektir. Öte yandan, bilgi ve iletişim teknolojisi alımlarında asgari standartlar belirlenerek ürün ve hizmet kalitesinin artırılması sağlanacaktır”.

        Strateji Raporu bu hedefler doğrultusunda Eylem Planında “Etkin Tedarik Yönetimi” üst başlıklı bölümde, 77 numaralı Eylem olarak “Elektronik Kamu Satın Alma Sistemi” kenar başlığı ile Kamu İhale Kurumunu “Kamu satın alımlarının elektronik ortamda gerçekleşmesine yönelik e-İhale sistemi ve elektronik katalog alımları sistemini tamamlanmak ve kullanımının yaygınlaşması sağlamakla” görevlendirmiş ve söz konusu eylemin gerçekleştirilmesi için Kuruma 2006 tarihinden başlamak üzere 21 ay süre vermiştir.

        28 Temmuz 2006 tarihli ve 26242 Sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Bilgi Toplumu Stratejisi Eylem Planı (2006-2010) Değerlendirme Raporu No. 1’de ise 77 no’lu Eylemin gerçekleşme durumu “C: Çalışmalar devam ediyor” şeklinde ifade edilmiştir. Değerlendirme Raporunda[1] eyleme ilişkin somut adımların ne olduğu konusunda ise; “Kamu kaynaklarıyla karşılanan mal ve hizmet alımlarıyla yapım işlerine ilişkin olarak ihale ilanlarını hazırlamak ve kamu ihale bülteninde yayımlamak, bilgi toplamak, istatistikler oluşturmak, sonuçlarını raporlamak ve yayımlamak, teyit taleplerine ilişkin işlemleri hızlı ve etkin bir şekilde yerine getirmek ve e-İhaleye ait alt yapıyı uygun hale getirmek amacıyla Kamu Satın Alma Platformu oluşturulmuştur.

       KİK ve SGK ile yapılan protokol çerçevesinde; SGK desteği ile geliştirilen Tıbbı Cihaz malzemeleri’nin hiyerarşik sınıfsal kodlandırılmasından oluşan Ulusal Bilgi Bankası’nın Kamu Satın alma Platformu ile entegrasyonu sağlanmıştır” ifadeleri yer almıştır.

        Söz konusu Değerlendirme Raporunda yer verilen açıklamalara göre toplam 111 eylemden sadece 3 tanesi bitirilmiştir. Kamu İhale Kurumu tarafından yerine getirilmesi gereken 77 no’lu eylem için öngörülen 21 aylık süre 28 Nisan 2008 tarihinde dolmuş olmasına rağmen, Kurum tarafından yazılan Değerlendirme Raporunda eylemle ilgili çalışmaların devam ettiği ifade edilmiştir. Öte yandan; bu çalışmalara ilişkin bir yol haritasına (iş planı ve zaman cetveline) Değerlendirme Raporundan ulaşılamamaktadır.

        Dolayısıyla Kamu İhale Kurumu’nun Bilgi Toplumu Stratejisi Raporu ve Eylem Planı uyarınca uhdesinde olan 77 no’lu Eylem’e ilişkin olarak, Devlet Planlama Teşkilatı Bilgi Toplumu Dairesi Başkanlığı ile koordine olarak Eylem’le ilgili çalışmalara başlaması ve yol haritasını belirlemesi gerekmektedir.    

       Türkiye’de e-İhale konusunda henüz özel bir yasal düzenleme mevcut değildir. Ancak Kamu İhale Kurumu tarafından bu yolda yapılan bazı çalışmalar söz konusudur.

       Bunun yanı sıra e-İhale projesi bakımından Kamu İhale Kurumu’nun dikkate alması gereken yasal düzenlemeler aşağıdaki gibidir:

• 5070 Sayılı Elektronik İmza Kanunu,

• E-Fatura uygulamasına ilişkin Maliye Bakanlığı Gelir İdaresi Başkanlığı’nın yasal düzenlemeleri[2],

• 16 Temmuz 2008 tarihli, 26938 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan 2008/17 no’lu Kamu kurum ve kuruluşlarında “Lisanslı Yazılım Kullanılması” konulu Başbakanlık Genelgesi,

• 16 Temmuz 2008 tarih ve 26938 sayı ile Resmi Gazete’de yayımlanan “Elektronik Belge Standartları” konulu 2008/16 no’lu e-Belge ve e-Arşivlemeye ilişkin Başbakanlık Genelgesi,

• Türk Ticaret Kanunu Tasarısı (Meclis Genel Kurulunda),

• Kişisel Verilerin Korunması Kanunu Tasarısı (Meclis Altkomisyonunda),

• 4734 sayılı KİK değişiklik tasarısı (Meclis Komisyonunda).

         Ayrıca e-Devlet projelerinde karşılıklı işlerlik ve kamu kurumları arasındaki veri paylaşımının artırılması ilkeleri bakımından, Kamu İhale Kurumu’nun e-İhale projesinde gerek Devlet Planlama Teşkilatı Bilgi Toplumu Dairesi Başkanlığı tarafından çıkartılan karşılıklı işlerliğe ilişkin kılavuzdaki ilkelere, gerekse Avrupa Birliği çapında bu konuda belirlenen standartlara uyumu gözetmesi gerekmektedir. E-İhale sürecinin etkinliğinin sağlanması, mükerrer veri kayıtları oluşturulmasının önlenmesi ve bunun için yapılacak giderlerden tasarruf adına, Kamu İhale Kurumu’nun e-İhale sürecinde bilgi ve/veya bilgi alışverişi şeklinde yer alması gereken diğer kamu kurumları ile (örneğin; Adalet Bakanlığı, Türkiye Bankalar Birliği, Maliye Bakanlığı, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, TOBB gibi) veri paylaşımına ilişkin protokoller hazırlaması ve imzalaması gerekmektedir.      

2. AB ENTEGRASYON SÜRECİ VE BU SÜREÇTE TÜRKİYE’NİN İÇ HUKUKA AKTARMASI GEREKEN e-İHALE’YE İLİŞKİN DÜZENLEMELER

         Avrupa Birliği Entegrasyon süreci birçok alanda olduğu gibi, e-İhale bakımından da Avrupa Birliği’nde belirlenen teknik ve yasal uygulama seviyesinin Türkiye’de de ulusal hukuka uyarlanmasını gerektirmektedir.

        Türkiye’nin e-İhale Projesi ile iç hukuka aktarması gereken, Avrupa Birliği’nin e-İhale Konusundaki mevcut yasal düzenlemeleri  şunlardır:

1. SONUÇ

         Türkiye’de e-İhale Projesinin hayata geçirilmesini gerektiren uluslararası metinler özet olarak şu ilkeleri vurgulamaktadır:

         IDABC Karşılıklı İşlerlik Raporunda 2005 tarihli Manchester Bakanlık Demecinde ortaya konulan 2010 yılı itibariyle gerçekleştirilecek iddialı hedefler arasında, 2010 yılı itibariyle tüm idarelerin %100 e-İhale sistemine geçmelerinin sağlanacağının altı çizilmektedir. 2007 Lizbon Bakanlık Demecinde ise; büyük ölçekli projeler ve özellikle e-Kimlik Yönetimi ve e-İhale’nin sınır ötesi tanınması konusunda üye devletler arasında işbirliğinin teşvik edilmesi, sınır ötesi ve sektörler arası karşılıklı işlerliğinin kurulması ve geliştirilmesi öncelikler arasında gösterilmektedir. Lizbon Demecinde belirtilen amaçların gerçekleştirilmesi için, “vatandaşlar ve iş dünyası için e-Kimlik Yönetimi” ve “e-İhale” aktivitelerinin yüksek etkili hizmetlerin hayata geçirilmesine katkıda bulunmak amacıyla hızlandırılması gerekmektedir.

          Türkiye’de e-Devlet’e ve e-Dönüşüm’e ilişkin ulusal düzenlemeler anlamında, Kamu ihalelerini elektronik araçlarla gerçekleştirmek şeklinde Kamu İhale Direktifinde öngörülen isteri hayata geçirmek, e-Devlet hedeflerine ulaşmak için karşılıklı işlerliğin gerekliliğine ilişkin güzel bir örnek teşkil etmektedir.

      Av.Volkan SIRABAŞI                                         Yrd. Doç. Dr. Leyla KESER BERBER

     E. Kamu İhale Uzmanı                                                  İstanbul Bilgi Üniversitesi

                                                                                       Bilişim Teknolojisi Hukuku

                                                                           Uygulama ve Araştırma Merkezi Direktörü        

[1] www.bilgitoplumu.gov.tr

[2] www.efatura.gov.tr

[3] http://ec.europa.eu/idabc/servlets/Doc?id=25286.

[4] http://ec.europa.eu/idabc/servlets/Doc?id=31508.